Сулҳу ваҳдати миллӣ дар таърихи давлатдории тоҷикон мавқеи меҳварӣ дорад. Ваҳдати миллӣ танҳо орзуи миллӣ набуда, балки зарурате буд, ки наҷоти Ватан, пойдории давлат ва бақои миллат аз он вобаста гардид. Дар ин замина, нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун раҳнамои роҳи сулҳ, таърихсоз ва сиёсати ваҳдатофарияшон нотакрор ба шумор меравад.
Баъди ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ дар Тоҷикистон, мутаассифона, нофаҳмиҳои сиёсӣ ва иҷтимоӣ сабаби ҷанги шаҳрвандӣ (1992-1997) гардиданд. Ин низоъ беш аз 150 ҳазор қурбонӣ, миллионҳо гурезаву муҳоҷир ва харобиҳои фаровон ба бор овард. Дар чунин ҳолати вазнин, пас аз баргузории Иҷлосияи XVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (ноябри соли 1992, ш. Хуҷанд), Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид ва ба марҳалаи пурпечутоби сулҳсозӣ ворид шуд. Мавсуф њангоми суханрониашон дар Иҷлосияи мазкур изҳор доштанд: «Ман қасам ёд мекунам, ки тамоми ҳастиямро барои барқарории сулҳ ва ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон равона мекунам».
Мусолиҳаи миллӣ ва сулҳи пойдор на якбора, балки бо талошҳои пайваста, шиддатнок ва ҳадафманд амалӣ гардид. Дар тӯли солҳои 1994-1997, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон бо намояндагони мухолифин, созмонҳои байналмилалӣ, миёнаравони минтақа ва СММ музокироти мураккабу ҳассосро ба роҳ монданд.
Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ рӯзи 27 июни соли 1997 дар шаҳри Маскав бо иштироки Котиби генералии СММ Кофи Аннан, Президенти Федератсияи Русия Борис Елтсин ва дигар шахсиятҳои бонуфуз ба имзо расид. Эмомалӣ Раҳмон ин имзоро ҳамчун эҳтиром ба хиради миллӣ ва ояндаи Тоҷикистон арзёбӣ намуд.
Пас аз имзои Созишномаи сулҳ, раванди барқарории ниҳодҳои давлатӣ, бозгашти гурезаҳо, афви умумӣ, тақсими мансабҳои давлатӣ байни ҷонибҳо ва таъмини ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон оғоз ёфт. Бо ташаббуси Президент, Комиссияи оштии миллӣ таъсис ёфт, ки зери роҳбарии Сайид Абдуллоҳи Нурӣ амал мекард ва бо назорати мустақими Сарвари давлат фаъолият менамуд.
Ин равандҳо на танҳо ба сулњу субот оварданд, балки шароити мусоиди рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва маънавиро фароҳам сохтанд. Эътирофи ваҳдати миллӣ ҳамчун арзиши олии давлатӣ дар Конститутсия ва сиёсати дохиливу хориҷии кишвар мақоми устувор гирифт. Тавре ки Љаноби Олӣ дар Паёми худ ба Маҷлиси Олӣ соли 2017 иброз доштанд: «Сулҳи тоҷикон таҷрибаи нодир ва намунаи ибрат дар ҳалли низоъҳои дохилӣ дар арсаи байналмилалӣ арзёбӣ шудааст».
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон, дар баробари таъмини сулњу субот, ислоҳоти фарҳангӣ ва маънавиро сарбаландона роҳандозӣ намуданд. Баргузории Рӯзи Ваҳдати миллӣ (27 июн), сохтмони «Кохи Сулҳ», ёдгориҳои таърихӣ ва ҷамъомадҳои мардумӣ ба рамзҳои ваҳдати миллӣ мубаддал гардиданд.
Сулҳу ваҳдати миллӣ барои Тоҷикистон на танҳо рамзи оромиш, балки асоси давлатдорӣ, рушди устувор ва ифтихори миллӣ мебошад. Агар таърих аз ҳазорҳо роҳу мушкилоти сиёсӣ гувоҳ бошад, пас роҳи сулҳро тоҷикон бо роҳбарии Президенти худ, Эмомалӣ Раҳмон, бо хиради миллӣ ва ҷоннисорӣ ба даст оварданд. Нақши Пешвои миллат дар ин раванди таърихӣ ҳамчун шахсияти барҷаста ва ваҳдатофар дар саҳифаҳои тиллоии таърихи муосир сабт шудааст.
Сулҳу ваҳдати миллӣ барои Тоҷикистон аз аҳамияти ҳаётӣ бархӯрдор аст. Тоҷикистон дар оғози даврони истиқлол бо як арзишу ормони баланди миллӣ қадами нав ба оянда гузошт, аммо набарди дохилӣ ва бӯҳрони сиёсиву иҷтимоӣ амнияти миллиро зери хатар қарор дод. Дар чунин шароит, ҷасорат, дурандешӣ ва иродаи қавии роҳбари давлат – Эмомалӣ Раҳмон, ки роҳбарии кишварро дар марҳилаи ҳассос ба зимма гирифт, қадами сарнавиштсоз гардид. Нақши ӯ на танҳо дар хотима бахшидани ҷанги шаҳрвандӣ, балки дар пойдории сулҳ ва ваҳдати миллӣ, таъмини устувории давлатдорӣ ва рушди иҷтимоиву иқтисодӣ бузург ва таърихӣ аст.
Ҷанги шаҳрвандӣ, ки дар солҳои 1992-1997 идома кард, ҷомеаро пароканда, иқтисодиётро фалаҷ ва арзишҳои миллию инсониро зери хатар қарор дод. Дар чунин шароити фоҷиавӣ, зарурати пайдоиши роҳбари миллӣ пеш омад-шахсияте, ки тавонад бо иродаи қавӣ ва хиради сиёсӣ ин кишварро ба сӯи оромӣ ва ҳамгироӣ роҳнамоӣ кунад. Эмомалӣ Раҳмон, ки бо ҷонибдорӣ ва ризоияти умумӣ дар Иҷлосияи таърихии XVI дар шаҳри Хуҷанд роҳбари давлат интихоб шуд, аз рӯзҳои аввал масъулияти бузурги сулҳовариро бар дӯш гирифт. Ӯ масъаларо бо ҷиддият пайгирӣ карда, хатарҳои дохиливу хориҷиро бо муколама, сабр, меъёр ва нерӯи дипломатӣ идора намуд.
Дар баробари роҳандозии ислоҳоти сохтории сиёсӣ ва ташкилӣ, Президент бо рӯҳияи баланди таҳаммул ва масъулият бархоста, ба музокироти сулҳ шурӯъ кард. Ин музокирот на танҳо байни ҳукумат ва мухолифин, балки бо ширкат ва миёнаравии созмонҳои байналмилалӣ ба анҷом расид. Таваҷҷуҳи Эмомалӣ Раҳмон ба муколама бо вуҷуди фишорҳои дохилӣ ва берунӣ, нишон дод, ки сулҳро фақат тавассути гуфтугӯ ва афви умумӣ метавон барқарор кард.
Мавқеи устувори ӯ дар музокирот ва азми ҷиддиаш барои расидан ба созиш, муноқишаи дохилиро ба як роҳи ҳалли мусолиматомез овард. Имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ санаи 27 июни соли 1997 на танҳо ҳамчун анҷоми ҷанги шаҳрвандӣ, балки ҳамчун оғози марҳилаи нави зиндагии сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии мамлакат дар таърих сабт гардид.
Баъд аз сулҳ, роҳбарияти кишвар бо сарварии Эмомалӣ Раҳмон ба марҳилаи душвори барқарорсозӣ ворид шуд. Маҳз, дар ҳамин марҳала ҷасорати сиёсӣ ва стратегияҳои оқилонаи Президент таҷассум ёфтанд. Барқарорсозии сохторҳои ҳукуматӣ, таъмини амнияти шаҳрвандон, баргардонидани гурезаҳо, эҳёи иқтисод ва таъсиси сохторҳои адолат — ҳама бо роҳнамоии ҳукумати марказӣ ва шахсан Сарвари давлат амалӣ гардид.
Баробари ин, як фазои нави ҳамгироӣ ва ҳамзистии миллӣ ба вуҷуд омад, ки дар он намояндагони қишрҳои мухталифи ҷомеа-аз рӯҳониён то зиёиён, аз ҷавонон то собиқ мухолифин-тавонистанд мақому ҷойи худро дар ҷомеаи сулҳпарвар пайдо кунанд. Дар тамоми ин раванд, Президент намунаи роҳбари миллатсоз, ваҳдатофар ва раҳнамо буд.
Баён ва бозгӯ кардани таҷрибаи сулҳи тоҷикон дар сатҳи минтақавӣ ва байналмилалӣ ҳамчун намунаи муваффақи сулҳофарӣ пазируфта шудааст. Ҷомеаи ҷаҳонӣ таҷрибаи музокирот ва татбиқи сулҳи устувори Тоҷикистонро мисоли нодир мешуморад, ки дар он омезиши иродаи сиёсӣ, ҳадафмандии стратегӣ ва кӯшиши муштараки мардумӣ қарор дорад.
Дар пасманзари сулҳ ва ваҳдати миллӣ, Тоҷикистон тавонист муҳити мусоиди рушди иҷтимоӣ ва иқтисодиро ташкил диҳад. Дар солҳои баъд аз сулҳ кишвар ба ислоҳоти соҳаҳои калидӣ-маориф, тандурустӣ, энергетика, нақлиёт ва амният пардохт. Ҳамчунин, шароити мусоид барои ҳамгироӣ бо кишварҳои хориҷӣ, иштироки фаъол дар созмонҳои байналмилалӣ ва густариши муносибатҳои дипломатӣ фароҳам омаданд.
Дар заминаи сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат, Тоҷикистон худро ҳамчун як кишвари сулҳпарвар, суботбахш ва ҷонибдори муколамаи тамаддунҳо муаррифӣ кард. Имрӯз ваҳдати миллӣ ба унвони арзиши муттаҳидсозандаи ҷомеа ва пояи абадияти давлатдорӣ шинохта шудааст.
Ҳамин тавр, нақши Эмомалӣ Раҳмон дар пойдор намудани сулҳу ваҳдати миллӣ на танҳо ба ҳайси як сиёсатмадори муваффақ, балки ҳамчун поягузори сулҳи миллии тоҷикон дар хотирҳо боқӣ мемонад. Вай ҳамчун шахсияти дорои иродаи қавӣ, диди амиқи сиёсӣ ва маҳорати баланд тавонист, ки кишварро аз бӯҳрони шадиди дохилӣ ба сӯи субот ва рушд раҳнамоӣ кунад. Сулҳ ва ваҳдати миллӣ имрӯз на танҳо нишонаи зеҳнии ҷомеа, балки таҷассуми муваффақияти роҳбарият ва иродаи миллии тоҷикон аст.
Бешубҳа, ин сулҳ арзон ба даст наомада, балки натиҷаи меҳнати шабонарӯзии Роҳбари давлат, дастгирии мардуми кишвар ва фидокориҳои беандоза буд. Ин таҷриба нишон дод, ки сулҳро метавон бунёд кард, агар роҳбари оқил, миллатдӯст ва хидматгузор дар сари қудрат бошад.
Дилафрӯз Раҷабзода, дотсенти кафедраи фанҳои гуманитарӣ ва методикаи таълими онҳои Донишгоҳи давлатии Кӯлоб ба номи Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ